Księstwo Jaworskie - Henryk V Gruby

Pieczęć Henryka V Grubego z 1289 r.

źródło: http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/doccontent?id=2362&dirids=1

Urodził się w 1248 roku jako drugi syn księcia legnickiego Bolesława II Rogatki i Jadwigi hrabianki Anhalt. Podstawy edukacji młody książę zdobył na dworze króla Czech − Przemysła Ottokara II. Prawdopodobnie pobranym tam naukom zawdzięczał przywiązanie do pokojowych metod rozwiązywania konfliktów. Bardzo różnił się tym od ojca, dla którego naczelną zasadą polityki był… brak jakichkolwiek zasad.

Karierę polityczną Henryk rozpoczął w 1267 roku jako współrządca swojego ojca. Okazał się dobrym wodzem i znakomitym politykiem. Uwzględniając predyspozycje swojego syna, Bolesław Rogatka w 1273 roku wydzielił mu z księstwa legnickiego Ziemię Jaworską i oddał we władanie jako udzielne księstwo. W 1277 roku doszło do otwartego konfliktu między Rogatką i jego bratankiem, księciem wrocławskim Henrykiem IV Probusem. Bolesław porwał i uwięził Henryka we Wleniu. Spotkało się to z gwałtowną reakcją rycerstwa wielkopolskiego, wrocławskiego i głogowskiego. Zebrane z tych księstw siły poprowadzili książęta Przemysł II oraz Henryk II Głogowczyk. Do bitwy z rycerstwem legnickim i jaworskim doszło niedaleko Ząbkowic, pod Stolcem. Starcie było bardzo zacięte i krwawe. Kiedy wydawało się już, że klęska jest pewna, Rogatka uciekł, pociągając za sobą część legniczan. W beznadziejnej zdawałoby się sytuacji Henryk nie tylko utrzymał front, ale pokonał przeciwnika. Jakby tego było mało, wziął do niewoli Przemysława i Głogowczyka. Rok później zmarł Bolesław Rogatka. Henryk oddał dzielnicę jaworską swojemu bratu Bolkowi. Sam powrócił do Legnicy.

W 1281 roku podczas zjazdu w Sądowlu Henryk został uwięziony przez Probusa razem z Głogowczykiem i Przemysłem. Uzyskał wolność dopiero po złożeniu hołdu swojemu wrocławskiemu kuzynowi. Przymuszony w ten sposób, wspierał go w walce o Małopolskę i koronę Królestwa Polskiego. Rychło wyplątał się jednak z tej zależności, nawiązując kontakt z królem Czech Wacławem II. W 1290 roku, po śmierci Probusa, wrocławscy feudałowie i mieszczanie zaoferowali Henrykowi tron księstwa wrocławskiego, uprzednio wypędzając z niego Głogowczyka. Przyjmując to władztwo Henryk V stał się najpotężniejszym Piastem śląskim. Książę głogowski nie odpuścił jednak, stając do otwartej walki o swoje wrocławskie dziedzictwo (do którego miał wszak prawo na mocy testamentu Probusa). Jeszcze w tym samym roku jego oddziały zajęły północno – zachodnią część księstwa wrocławskiego. Prawdopodobnie to z inspiracji Głogowczyka doszło do nieudanego zamachu na Henryka. Wśród skazanych w związku z tym na śmierć był rycerz Pakosław Zdzieszyc. Henryk popełnił wówczas zdumiewający błąd, zostawiając na swoim dworze jego syna, Lutka. Stał się on jednym z głównych sprawców porwania Henryka, do którego doszło 11 listopada 1293 r. Przetrzymywany był przez Głogowczyka w bardzo ciężkich warunkach. Wolność odzyskał dopiero po trzech miesiącach za cenę znacznych ustępstw terytorialnych, zapłaceniu olbrzymiej sumy 30 tysięcy grzywien srebra i zobowiązaniu do wspierania księcia głogowskiego przez następnych pięć lat. Henryk wyszedł z tej historii zrujnowany psychicznie i fizycznie. Nigdy już nie odzyskał dawnej formy. Schorowany, zmarł 22 lutego 1296 r.

Księstwo Jaworskie - Bolko I Srogi (cz. I).

Bolko I Srogi (Jaworski). Gipsowa kopie płyty nagrobnej z Mauzoleum

Piastów Śląskich w Krzeszowie (Muzeum Kupiectwa w Świdnicy). 

Urodził się gdzieś między rokiem 1252 i 1256. Prawdopodobnie razem z ojcem Bolesławem Rogatką i starszym bratem Henrykiem brał udział w bitwie pod Stolcem (1277 r.). Kiedy w 1278 roku Rogatka zmarł, Bolko razem z młodszym Bernardem otrzymał dzielnicę jaworską (Henryk pozostał w Legnicy). Trzy lata później nastąpił kolejny podział i Bolko wydzielił Bernardowi Lwówek Śląski, rządząc odtąd jako udzielny pan na Jaworze.

Podstawą polityki Bolka Jaworskiego było w pierwszych latach przymierze z margrabiami brandenburskimi z dynastii askańskiej, skierowane przeciwko rosnącej potędze Henryka Probusa, rządzącego księstwem wrocławskim. Sojusz ten sfinalizowano w 1279 roku małżeństwem z Beatrycze, córką Ottona V Długiego. Ponieważ oblubienica była jeszcze dzieckiem, a do tego krewną Bolka, formalny ślub odbył się w 1284 r. Co ciekawe, papieska dyspensa nadeszła dopiero dwa lata później. Praktyczną stroną zbliżenia z Askańczykami było zaangażowanie Bolka w wojnę z królem niemieckim Rudolfem I Habsburgiem (który popierał Henryka Probusa). W 1280 roku Bolko wyprawił się razem z Brandenburczykami na Wrocław, a rok później na Pragę. Nie osiągnął jednak niczego, a tylko ściągnął na siebie odwetowe ataki Probusa. Bernard Zwinny (Skoczek) zmarł bezpotomnie w 1290 roku. Zgodnie z wcześniejszą umową Bolko zajął jego dzielnicę i ponownie włączył ją do księstwa jaworskiego. W tamtym czasie starał się również przeorientować swoje sojusze, szukając przymierza z królem Czech Wacławem II. Nic z tego jednak nie wyszło, a jedynym, acz bardzo wymiernym sukcesem Bolka, była dzierżawa czeskiego pogranicza z Chełmskiem Śląskim. Pewną stabilizację politycznej pozycji księcia jaworskiego przyniosła niespodziewana i bezpotomna śmierć Henryka Probusa w 1290 r. Jego miejsce zajął Henryk V Gruby. Bolko wspierał brata w jego konflikcie z Henrykiem II Głogowskim, ale uczynił to dopiero po uzyskaniu Strzelina, Świdnicy, Ząbkowic i Ziębic. O tym jakim ryzykantem bywał Bolko, jeśli szło o powiększenia swojej dziedziny, może świadczyć jego konflikt z biskupem wrocławskim. Bolko starał się przejąć należącą do niego kasztelanię nysko – otmuchowską. Skończyło się to klątwą, po której książę jaworski musiał ustąpić. Co gorsza doprowadziło to do konfliktu z Wacławem II. Król czeski już wcześniej próbował bezskutecznie zhołdować księstwo jaworskie, a w 1295 roku zaniepokojony ekspansywną polityką Bolka postanowił zniszczyć go zbrojnie i wypowiedział władcy Jawora i Świdnicy otwartą wojnę. Zapewne nie spodziewał się większego oporu. Bolko zdążył jednak do tego czasu porządnie ufortyfikować księstwo, a dzięki silnemu skarbowi i dyscyplinie wśród podległych feudałów mógł wystawić silną armię. Czeska wyprawa zakończyła się fiaskiem. Aby zabezpieczyć się na przyszłość, Bolko poprosił o pomoc papieża Bonifacego VII. Wobec takiego obrotu sprawy Wacław II musiał zgodzić się na pokój (podpisany prawdopodobnie w 1297 r.).  Walcząc na południu z Czechami, Bolko miał również znaczący problem na północy. Kiedy Henryk Głogowski uwięził Henryka Grubego i trzymał go w okrutnych warunkach, Bolko nie zrobił nic, żeby pomóc starszemu bratu. Zanim uznamy księcia jaworskiego za jakiegoś szczególnie wyrachowanego czy nawet okrutnego osobnika, warto sobie uzmysłowić, że bynajmniej nie wyróżniał się w swojej epoce. Wśród Piastów mordowanie,

okaleczanie czy wyganianie braci było wręcz normą (zwłaszcza wśród książąt dzielnicowych zaciekle walczących między sobą o coraz mniejsze księstewka). Bolko „tylko” odmówił pomocy rodzonemu bratu, nie chcąc angażować się w ryzykowny konflikt z potężnym władcą Głogowa (co byłoby szczególnie ryzykowne wobec pogarszających się stosunków z Czechami). Kiedy zniszczony fizycznie Henryk umierał w 1296 roku, to właśnie swojego młodszego brata wybrał na opiekuna trzech małoletnich synów. Bolko nawet w takiej sytuacji nie odpuścił okazji, wyciągając od konającego brata Sobótkę. Obrzydliwe? Z pewnością. Być może kiedy zabrakło Henryka, Bolka w końcu ruszyło sumienie, bo okazał się dobrym i troskliwym opiekunem dla swoich bratanków Nie byłoby w sumie niczym niezwykłym, gdyby zniknęli w jakichś tajemniczych okolicznościach. Średniowiecze zna niejedną taką historią. Mimo wszystko Bolko chronił ich do pełnoletniości, a dziedzictwo brata nie tylko zachował i obronił przed księciem Głogowa, ale przekazał je synom Grubego zadbane i powiększone. Taki właśnie był ten książę. Ambitny, wyrachowany i chciwy, czasem niepotrzebnie okrutny wobec najbliższych, czasem z kolei zdumiewająco ludzki i spolegliwy, ale też zdolny polityk, dobry wódz i gospodarz. O jego talentach w zarządzaniu opowie następny odcinek.

Księstwo Jaworskie - Henryk I Jaworski

Domniemana płyta nagrobna Agnieszki i

Henryka I Jaworskiego w ratuszu lwóweckim.

Henryk I Jaworski

Urodził się gdzieś między 1292 i 1296 rokiem, jako trzeci wedle starszeństwa syn księcia Bolka I Srogiego i księżnej Beatrycze. Po śmierci ojca (1301 r.) był jeszcze małoletni, więc opiekę prawną nad nim i braćmi przejęła matka oraz jej brat, margrabia brandenburski Hermann. W 1307 roku razem z bratem Bernardem został formalnym współrządcą księstwa. Od 1312 roku samodzielnie władał dzielnicą jaworską. Henryk, podobnie jak ojciec, starał się utrzymać niezależność księstwa od Czech. Związał się z przywódcami opozycji antyluksemburskiej: Henrykiem z Lipy oraz królową Czech i Polski Ryksą Elżbietą (córką polskiego króla Przemysła II). W 1316 roku przez małżeństwo z Agnieszką, jedyną córką Ryksy, Henryk niespodziewanie stał się potencjalnym kandydatem do korony czeskiej. Wkrótce po ślubie wojska księcia jaworskiego zajęły Hradec Kralove, z którego atakowały później oddziały króla czeskiego Jana Luksemburskiego. Dalsze wypadki potoczyły się jednak niekorzystnie dla Henryka. W 1318 roku dzięki mediacji Ludwika Bawarskiego doszło do porozumienia. Henryk stracił wtedy Hradec Kralove.

W 1319 roku po śmierci ostatniego margrabiego brandenburskiego z dynastii askańskiej Waldemara Wielkiego książę jaworski wystąpił jako najbliższy krewny (po matce) z pretensjami o wschodnie Łużyce ze Zgorzelcem, które zajął zbrojnie. Aneksję tę usankcjonował Ludwik Bawarski. Najwyraźniej jednak jaworskie rządy nie przypadły do gustu Łużyczanom, skoro dziesięć lat później wystąpili do Ludwika z prośbą o przyłączenie ich dzielnicy do Czech. Na mocy zawartego wówczas układu Henryk otrzymał od króla Jana w dożywotnie władania Hradec Kralove i Trutnov, zatrzymując przy tym Żytawę (obecne Zittau), Lubań i Przewóz. Te trzy miejscowości w 1337 roku oddał Luksemburczykowi za dożywotnie władanie księstwem głogowskim. W tym samym roku otrzymał jeszcze w zastaw Kąty Wrocławskie. W ten sposób Henryk stał najpotężniejszym ze śląskich Piastów.

Niestety, nie doczekał się dziedzica z małżeństwa z Agnieszką. Aby zapewnić księstwu niezależną od Czech sukcesję, książę jaworski zawarł układ o przeżycie ze swoim bratankiem, księciem świdnickim Bolkiem II Małym.

Czym zapisała się w Jaworze epoka Henryka I? Zaczęła się fatalnie, od epidemii dżumy w 1316 roku. Według Fischera w mieście zostało po niej zaledwie 36 rodzin. Kolejna dekada przyniosła dwa bardzo ważne przywileje. W 1326 roku Jawor otrzymał Prawo Mili - w utworzonym w ten sposób okręgu, obejmującym w sumie 35 wsi, mieszczanie posiadali odtąd monopol na handel, rzemiosło i piwowarstwo. Trzy lata później książę Henryk I nadał miastu przywilej Prawa Składu - wszyscy kupcy przejeżdżający przez Jawor musieli odtąd wystawiać swoje towary na sprzedaż (według kroniki Fischera prawo składu dotyczyło jedynie soli). Było to prawo częściowe, obowiązujące jedynie przez określoną ilość dni w roku. Jawor otrzymał także prawo wolnego handlu solą w obwodzie miejskim. Dzięki tym przywilejom znacząco rozwinęło się jaworskie rzemiosło. Właśnie z drugiej dekady XIV wieku pochodzą pierwsze informacje o cechach piekarzy, rzeźników i szewców. Miasto wzbogaciło się na tyle, że ok. 1330 roku (najprawdopodobniej) ukończono budowę kościoła św. Marcina. W 1331 roku jaworscy mieszczanie otrzymali prawo zakupu ziemi w okręgu miejskim, a w 1336 roku prawo budowy jatek mięsnych.

Rządy Henryka I były dla Jawora epoką spokoju i rozwoju. Książę jaworski zmarł w 1346 roku. Jak pokazały następne lata, Bolko II Mały okazał się jego godnym następcą.

Księstwo Jaworskie - Bolko II Mały cz. I.

 Nagrobek Bolka II Małego w Krzeszowie. 

Rekonstrukcja barwna oryginału.

Mały wielki książę

Urodził się między 1309 i 1312 rokiem, jako najstarszy syn księcia świdnickiego Bernarda i Kunegundy, córki króla polskiego Władysława Łokietka. W1326 roku nominalnie przejął władzę w księstwie, ale przez pierwsze lata znajdował się jeszcze pod opieką matki i stryjów – Bolka Ziębickiego oraz Henryka Jaworskiego.  Od kiedy usamodzielnił się, główną linią jego polityki stało się zachowanie niezależności od Czech. W 1329 roku Bolko odmówił złożenia hołdu Janowi Luksemburskiemu. Aby zabezpieczyć pozycję swego księstwa, nawiązał bliską współpracę z  królem węgierskim Karolem Robertem (Andegawenem),  Ludwikiem Bawarskim oraz swoim polskim dziadkiem Władysławem Łokietkiem.  Nie przyniosło to jednak pokoju, bowiem Luksemburczyk zdecydował się zbrojnie walczyć o podporządkowanie Śląska. 
Porozumienie z Zakonem Krzyżackim zakładało wspólne, dwustronne uderzenie na Polskę w 1331 roku.  Faktem jest, że król czeski nie dołączył do Krzyżaków pod Kaliszem, ale ugrzązł na Śląsku, najpierw oblegając i zdobywając należącą do Bolka Niemczę, a później udając się pod Głogów. W 1336 roku hołd Czechom złożył Bolko Ziębicki, kupiony dożywociem na Ziemi Kłodzkiej.  Co gorsza wuj Bolka, król Polski Kazimierz II Wielki, przymuszony ogólną sytuacją zrezygnował na rzecz Luksemburczyka z praw do Śląska, co mocno skomplikowało sytuację jego bratanka. Obaj jednak nie poddali się, traktując to zrzeczenie wyłącznie jako manewr taktyczny, a nie decyzję strategiczną.
W 1338 roku Bolko wszedł w bliski sojusz z Habsburgami – ówczesnymi konkurentami Luksemburczyka. Poślubił wówczas Agnieszkę, córkę Leopolda I i Katarzyny Sabaudzkiej.  Wciąż blisko współpracował z Polską i Węgrami. Wymiernym, i bardzo korzystnym dla miast księstwa świdnickiego skutkiem tego sojuszu było zawarcie z Kazimierzem Wielkim umowy handlowej, dającej kupcom Bolka dostęp do Rusi Halickiej. Dzięki dyplomatycznym talentom księcia świdnickiego 1 stycznia 1345 roku zawarty został antyczeski sojusz między Wittelsbachami i Kazimierzem Wielkim.  Praktyczny sprawdzian tego przymierza przyszedł bardzo szybko. Kiedy król Polski uwięził wracającego z Malborka syna Jana Luksemburskiego Karola, ten odpowiedział atakiem na ziemie Bolka Świdnickiego, którego obległ w Świdnicy. Kazimierz Wielki i Ludwik Węgierski dotrzymali przymierza, i zbrojnie wkroczyli na Śląsk. Niestety, Wittelsbach zdradził, zawierając separatystyczny pokój.

Bolko obronił swoją stolicę, ale stracił Kamienną Górę. Rok później odrobił tę stratę z nawiązką, przyłączając po bezpotomnej śmierci stryja Henryka dzielnicę jaworską, stając się w ten sposób najpotężniejszym wśród Piastów śląskich.  Jeszcze w tym samym roku jego stary wróg, Jan Luksemburski (kompletnie już wówczas ślepy) zginął rycerską śmiercią w angielsko – francuskiej bitwie pod Crecy.  W 1347 roku zmarł z kolei wiarołomny sojusznik Ludwik Bawarski.  Bolko mimo wszystko poparł synów cesarza w konflikcie o Brandenburgię.
Po zmianie na praskim tronie, który po śmierci Jana zajął jego syn Karol, straciła sens dotychczasowa polityka Bolka wobec Królestwa Czeskiego. Karol szybko zrozumiał, że siłą nic nie zyska w konflikcie z tym małym wielkim Piastem, nie tylko potężnym ekonomicznie, ale wspartym wiernymi sojusznikami.  Postanowił związać Bolka sojuszem politycznym, licząc na czas, który kiedyś pozwoli rozegrać wielki problem Bolkowego małżeństwa – bezdzietność. Bolko, choć jeszcze w pełni sił, wciąż nie doczekał się dziedzica. W realiach feudalnej Europy stanowiło to wielki problem polityczny.

Henryk I Jaworski - praca T. Wilfa

Praca "Henryk Jaworski i jego księstwo w latach 1312-1346". Praca dyplomowa napisana pod kierunkiem dr. hab. Wojciecha Peltza w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Zielonej Górze przez Tomasza Wilfa.

Plik na rapidshare

Historia Księstwa Jaworskiego

Około 1274 książę Bolesław Rogatka wydzielił swemu najstarszemu synowi Henrykowi V Grubemu południową część księstwa legnickiego obejmującą takie miasta jak Jawor, Bolków, Kamienna Góra, Jelenia Góra, Lubawka, Lwówek Śląski i Świerzawę, powiększoną w 1277 roku o okręg strzegomski. Tak powstało księstwo jaworskie.  W 1278 roku (po  śmierci ojca) Henryk V przekazał część tych ziem, (bez Legnicy) swemu bratu, Bolkowi I Surowemu, zwanemu Jaworskim i Bernardowi Zwinnemu. W 1281 r. młodsi bracia dokonali podziału między sobą, tak że Bolko pozostał w Jaworze, a Bernard w dzielnicy lwóweckiej. Po bezpotomnej śmierci Bernarda w 1286 r. Bolko przejął całą wspomnianą dziedzinę. W 1289 roku Bolko I otrzymał  od króla czeskiego Wacława II miasto Chełmsko Śląskie z przyległościami, wraz z czterema wsiami – Miszkowice, Kochanów, Dobromyśl i Kràlovec według działu wodnego. Znaczne powiększenie księstwa nastąpiło w 1290 roku. Było to już księstwo de facto świdnicko-jaworskie, a nowy twór polityczny ukonstytuował się poprzez zmianę tytulatury władcy z lwóweckiego na „fürstenberskiego” – związanego z zamkiem Książ. Za pomoc zbrojna udzieloną Henrykowi V Grubemu w walce o tron wrocławski Bolko zażyczył sobie południowych terenów księstwa wrocławskiego. Otrzymał więc Świdnicę, Dzierżoniów, Strzelin, Ziębice i Ząbkowice Śląskie. W 1295 roku udało się Bolkowi przyłączyć część ziem z księstwa nysko – otmuchowskiego (utracone w rok później wyrokiem sądu rozjemczego biskupa krakowskiego). W 1296 roku po śmierci Henryka V objął rządy opiekuńcze nad małoletnimi synami Henryka V we Wrocławiu. Jeszcze pod koniec swego życia udało mu się poszerzyć księstwo o Bolesławiec i Chojnów, oddając jednak drugi wymieniony ośrodek bratankom. W sumie powiększył obszar księstwa prawie trzykrotnie . Otoczył kamiennymi murami wiele miast, oraz wybudował liczne zamki na granicy z Czechami.  9 listopada 1301 roku zmarł Bolko I, twórca potęgi księstwa jaworskiego i świdnickiego, przez potomnych nazwany „corona Silesia” (korona Śląska), najwybitniejszy spośród śląskich Piastów swojej epoki. Pozostawił po sobie trzech małoletnich synów: Bernarda, Henryka i Bolka. W ich imieniu rządziła matka Beatrycze i jej brat Hermann, margrabia brandenburski.
W 1307 roku pełnoletniość osiągnął Bernard, który odtąd razem z młodszymi braćmi sprawował rządy. W 1312 nastąpił podział księstwa. Z ojcowskiej spuścizny Bernard wyodrębnił dzielnicę jaworską, którą przeznaczył dla Henryka I, zwanego później jaworskim. Obejmowała on okręgi Lwówka, Bolesławca i Jeleniej Góry. W 1322 roku z dzielnicy świdnickiej odłączono dla Bolka okręg ziębicki. W 1316 roku Henryk poślubił Agnieszkę, córkę króla czeskiego Wacława II i Ryksy Elżbiety, córki Przemysława II, króla Polskiego.
Zachodnia część księstwa graniczyła z Łużycami, co miało zdaniem badaczy wpływ na jego politykę. Stąd większe zainteresowanie Henryka i sprawami Czech, Łużyc i Brandenburgii niż problemami ogólnośląskimi i polskimi. W 1316 roku przy współudziale czeskich panów de Lippa  zdobył okręg Hradec Kralove (wraz z Dvůr Kràlové wniesione zapewne w wianie przez Agnieszkę, choć jest to hipoteza kontrowersyjna, gdyż niektóre źródła czeskie wskazują, iż majątki te były bez przerwy w posiadaniu czeskich możnych). W 1319 roku zdobył Zgorzelec i opanował część Górnych Łużyc. Jednak pod naciskiem Jana Luksemburskiego musiał z części z nich zrezygnować, zachowując dla siebie Zgorzelec, okręgi  Żytawy (ob. Zittau), Lubania i Kwisy (ze wszystkich musiał zrezygnować w 1337 r.![1]). Od 1319 roku włączył się do walki o Brandenburgię. W tym samym roku zawarł sojusz z księciem pomorskim Warcisławem IV. To dzięki niemu udało mu się zdobyć Ziemię Lubuską i część Dolnych Łużyc z miastami Żary, Przewóz, Frankfurt n. Odrą. W 1320 roku kupił górnołużycki okręg miasta Bernstadt i włączył do księstwa posiadłości klasztoru Marienstern. W latach 20-tych sytuacja polityczna i militarna Henryka była zła. Pod silną presją, doszło 3 maja 1329 roku do zawarcia umowy, na mocy której Henryk zrzekł się Zgorzelca za określoną sumę i dożywotnie posiadanie okręgu Trutnova. Za zachowanie neutralności w wojnie w 1336 roku otrzymał w lenno ks. głogowskie. W związku jednak z ujawnieniem obietnicy złożonej przez Jana Luksemburczyka Henrykowi V Żelaznemu dotyczącej przekazania w lenno ks. głogowskiego Henryk przystąpił w 1345 roku do obozu świdnicko - polskiego. W wyniku bezdzietnej  śmierci ks. Henryka I Jaworskiego w 1346 roku, jego kuzyn ks. Bolko II  Świdnicki został- na mocy umowy o dziedziczeniu - władcą  Księstwa Jaworskiego. Powstał twór polityczny, który przyjęło się nazywać „Księstwo Jaworsko - Świdnickie” (lub Świdnicko - Jaworskie). Jawor i Świdnica pozostały stolicami macierzystych księstw, ale posiadały teraz jedną, mobilną kancelarię, oraz jednolity system urzędów dworskich.
Księstwo owo szczyci się tym, że ze wszystkich księstw śląskich zachowało najdłużej niezależność.  W 1392 r. przeszło pod panowanie Czech a miejscem gdzie urzędował  starosta królewski był Jawor, co dodatkowo wzmacnia jego ówczesną pozycję. Granice Księstwa Jaworskiego nie uległy zmianie i pod tą nazwą stało się okręgiem administracyjnym  obejmującym podokręgi  Lwówka, Bolesławca i Jeleniej Góry - aż do pruskich reform administracyjnych w poł. XVIII w.

Kalendarium Księstwa Jaworskiego

I Księstwo Jaworskie

1274 (lub 1277)  wydzielenie Księstwa Jaworskiego ze składu Księstwa Legnickiego. Władcą zostaje Henryk V Gruby.

1278   władcą zostaje Bolko I Jaworski

1291  przyłączenie Świdnicy, Dzierżoniowa, Strzelina i Ziębic. Powstanie księstwa świdnicko – jaworskiego. Bolko I zmienia tytuł na świdnicko – jaworski.

II Księstwo Jaworskie

1301 - 1312 regencję w księstwie sprawuje księżna wdowa Beatrycze, matka małoletnich Bernarda II, Henryka I i Bolka II Ziębickiego.

1312  na tron jaworski wstępuje Henryk I. Wykrojenie Księstw Świdnickiego (istniało samodzielnie do 1346 r.) i Ziębickiego.

1346  trony jaworski i świdnicki obejmuje Bolko II Mały.

1368  po śmierci Bolka II rządy obejmuje księżna-wdowa Agnieszka Habsburżanka.

1385 rządy w Jaworze w imieniu leciwej księżnej obejmuje czeski starosta Benesz z Choustnika.

1392  po śmierci Agnieszki księstwo zostaje bezpośrednio włączone do Czech.

---

[1] J. Dąbrowski, Dzieje polityczne Śląska w latach 1290-1402, [w:] Historia Śląska. T. 1, red. S. Kutrzeba. Kraków 1933, s. 423: 4 akty zrzeczenia się dla Jana Luksemburskiego: Łużyce z Lubaniem i Przewozem, okręg zgorzelecki w zamian za dożywocie w Głogowie i prawo otwartości dla Luksemburga oraz 5 akt – ziemia żytawska z posagu Agnieszki w zastawie Henrykowi, z zastrzeżeniem powrotu do Czech w razie braku potomków.

Strona w przebudowie

Dziedzictwo natury

Panorama Pogórza Kaczawskiego jako fragment Sudeckiego Uskoku Brzeżnego. Widok z wieży ratuszowej. Na pierwszym planie z prawej Zamek Piastowski.

Na płaszczyźnie prawa ochrony dziedzictwa kultury, chronione są również elementy świata przyrody. W Konwencji w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i natury z 1972 r. wprowadzone zostało pojęcie wspólnego dziedzictwa ludzkości, które w równym stopniu obejmuje dziedzictwo kultury, jak i dziedzictwo natury.

W samym Jaworze o dziedzictwo natury trudno,  jednak musimy zauważyć, że najbliższa okolica Jawora (odległości 4-5 km na południe) jest świadectwem, ważnych w dziejach Ziemi, wewnętrznych procesów geologicznych, które wytworzyły tu wyraźne i charakterystyczne formy ukształtowania terenu. Widać to gołym okiem, gdyż w krajobrazie jest to wyraźna linia (krawędź) stanowiąca początek Gór Kaczawskich. Teoria geologiczna mówi, że gdzieś około 50 - 60 milionów lat temu, cały blok Sudetów został wyniesiony i potrzaskany wzdłuż pęknięć zwanych uskokami (ten "nasz odcinek" jest fragmentem bardzo ważnego w geologii tzw. Sudeckiego Uskoku Brzeżnego). Wzdłuż tych pęknięć były miejsca wydobywania się magmy, która tworzyła stożki wulkaniczne (bazaltowe). Na linii Jawor - Złotoryja mamy ich kilka. Na naszym terenie są to: Bazaltowa Góra w gminie Paszowice, Rataj i Czartowska Skała w gminie Męcinka. Krawędź tego uskoku jest zniszczona, ale ma prawo wyglądać tak jak obecnie, bowiem w ciągu tych milionów lat, które upłynęły od tamtego czasu działały czynniki zewnętrzne(w tym atmosferyczne). Towarzystwo Porozumienie Kaczawskie promuje ten obszar jako "krainę wygasłych wulkanów" a pierwszym który lansował ten teren przed laty był Jan Rybotycki - nauczyciel jaworskiego L.O. 

Przekrój wulkanu.

Opodal Jawora,na wysokości zalewu Jawornik, jest takie miejsce na polnej drodze skąd widać piękną panoramę Jawora i panoramę Uskoku Brzeżnego z górą Rataj. Miejsce to nadaje się na stanowisko obserwacyjne z tablicą opisową.

Innym dziełem natury na tym obszarze jest Wąwóz Myśliborski w Myśliborzu. Na jego terenie znajduje się rezerwat przyrody ze ścieżką dydaktyczną. Męcinka i Paszowice, a także Jawor to świetne punkty wypadowe w te okolice.

 Schemat uskoku tektonicznego.
 

Szczególnym dziełem natury jest nasza nieobliczalna Nysa Szalona. Bierze ona początek na południe od Bolkowa w Górach Wałbrzyskich. Jej długość to około 51 km. Jest prawym dopływem Kaczawy. „Szalony” przydomek zyskała dzięki wyjątkowo kapryśnemu charakterowi. Gwałtowne przybory, spowodowane przyjmowaniem wód z jej lewych dopływów: Małej Nysy, Paszówki, Jawornika i Staruchy, powodują w okresach dreszczów i roztopów poważne zagrożenie na jej przebiegu. Nysa warta jest również wspomnienia z tego względu, że "urodziła" w pobliskiej Czernicy Młynówkę. Jest to kanał wielce w dziejach Jawora i okolicy zasłużony. Kanały takie budowano zwykle dla jednego młyna. Nasza Młynówka na odcinku około 10 km. obsługiwała ich aż 7(więcej przeczytasz w Merkuriuszu).

Atrakcje turystyczne

Nie ulega najmniejszej wątpliwości, że Jawor jest atrakcyjnym miastem zabytkowym. Takim też był w przeszłości. Wydają się o tym świadczyć zarówno opracowania poświęcone jaworskim zabytkom, sporządzane w przeszłości liczne plany miasta, duża liczba obiektów i miejsc przedstawianych na przedwojennych widokówkach oraz wiele panoram miasta. Zadziwiająco dużo było też w przedwojennym Jaworze hoteli, zajazdów i restauracji. Co może przyciągać do Jawora? Poznaj główne zabytki i atrakcje Jawora, które dzięki roztropności naszych poprzedników przetrwały do dzisiaj.

Trzynaście atrakcji Jawora - musisz to zobaczyć!

1. Kościół Pokoju - zabytek z Listy Dziedzictwa Światowego UNESCO.

2. Kościół Św. Marcina - piękny przykład gotyckiej architektury sakralnej, 9 co do wielkości XIII wieczny kościół w Polsce.

3. Fortyfikacje miejskie - unikalne relikty dawnych umocnień:

Międzymurze - dwie linie murów z zachowanym odcinkiem fosy (jedyny taki kompleks na Dolnym Śląsku),

Zamek Anioła - XVI wieczna basteja, największa na Dolnym Śląsku,  z zespołem 6 krzyży pokutnych (największy w regionie).

Mur obronny  z XIII wieku między ul. Legnicką i Poniatowskiego - z zachowanym częściowo blankami i chodnikiem strzeleckim.

4. Dzielnica Żydowska - część Starego Miasta między ul. Klasztorną i Żeromskiego z kaplicą Św.Wojciecha - przebudowaną średniowieczną synagogą, jedną z najstarszych na Dolnym Śląsku.

5. Zespół poklasztorny Bernardynów - XV wieczny klasztor z kościołem będący obecnie siedzibą Muzeum Regionalnego.

6.Sala Rajców - pięknie zdobiona, neogotycka Sala Rajców (miejsce obrad Rady miejskiej) zdobiona jest witrażami, wykonanymi w 1895 roku przez Berliński Instytut Malarstwa na Szkle.
7. Teatr Miejski  - Teatr Miejski to przede wszystkim profesjonalnie wyposażona, jedna z najładniejszych na Dolnym Śląsku, sala teatralna, będąca niegdyś sceną Prowincjonalnego Teatru Dolnego Śląska. 
8. Rynek - jeden z największych średniowiecznych Rynków w Polsce, z częściowo zachowaną zabytkową zabudową. 
9. Wieża Strzegomska - zabytek średniowiecznych fortyfikacji Jawora.
10. Renesansowe portale kamienic mieszczańskich. Zespół trzech obiektów tego typu należy do najciekawszych na Dolnym Śląsku.

Oprócz zabytków polecamy także współczesne obiekty i imprezy. 
  

Kryta pływalnia"Słowianka" wyposażona min. w zjeżdżalnię, jacuzzi .
Jaworskie Koncerty Pokoju - cykl koncertów dla miłośników muzyki poważnej w jaworskim Kościele Pokoju. 
Targi Chleba - cykliczna impreza na przełomie sierpnia i września.   

Na okrasę masz dary natury, znajdujące się tuż za Jaworem. Są nimi wspomniany Sudecki Uskok Brzeżny, i związany z nim dawny wulkanizm oraz Wąwóz Myśliborski.

Możesz obejrzeć to z daleka lub z bliska, poruszać się po wspomnianym terenie pieszo albo rowerem. Zobacz to, uruchom wyobraźnię, wywołaj w sobie dreszczyk emocji. I chociaż nie wszystkie z opisanych atrakcji są w idealnym stanie lub łatwo dostępne, nie zrażaj się tym - ma to dodatkowy posmak przygody.