Dziedzictwo natury

Panorama Pogórza Kaczawskiego jako fragment Sudeckiego Uskoku Brzeżnego. Widok z wieży ratuszowej. Na pierwszym planie z prawej Zamek Piastowski.

Na płaszczyźnie prawa ochrony dziedzictwa kultury, chronione są również elementy świata przyrody. W Konwencji w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturalnego i natury z 1972 r. wprowadzone zostało pojęcie wspólnego dziedzictwa ludzkości, które w równym stopniu obejmuje dziedzictwo kultury, jak i dziedzictwo natury.

W samym Jaworze o dziedzictwo natury trudno,  jednak musimy zauważyć, że najbliższa okolica Jawora (odległości 4-5 km na południe) jest świadectwem, ważnych w dziejach Ziemi, wewnętrznych procesów geologicznych, które wytworzyły tu wyraźne i charakterystyczne formy ukształtowania terenu. Widać to gołym okiem, gdyż w krajobrazie jest to wyraźna linia (krawędź) stanowiąca początek Gór Kaczawskich. Teoria geologiczna mówi, że gdzieś około 50 - 60 milionów lat temu, cały blok Sudetów został wyniesiony i potrzaskany wzdłuż pęknięć zwanych uskokami (ten "nasz odcinek" jest fragmentem bardzo ważnego w geologii tzw. Sudeckiego Uskoku Brzeżnego). Wzdłuż tych pęknięć były miejsca wydobywania się magmy, która tworzyła stożki wulkaniczne (bazaltowe). Na linii Jawor - Złotoryja mamy ich kilka. Na naszym terenie są to: Bazaltowa Góra w gminie Paszowice, Rataj i Czartowska Skała w gminie Męcinka. Krawędź tego uskoku jest zniszczona, ale ma prawo wyglądać tak jak obecnie, bowiem w ciągu tych milionów lat, które upłynęły od tamtego czasu działały czynniki zewnętrzne(w tym atmosferyczne). Towarzystwo Porozumienie Kaczawskie promuje ten obszar jako "krainę wygasłych wulkanów" a pierwszym który lansował ten teren przed laty był Jan Rybotycki - nauczyciel jaworskiego L.O. 

Przekrój wulkanu.

Opodal Jawora,na wysokości zalewu Jawornik, jest takie miejsce na polnej drodze skąd widać piękną panoramę Jawora i panoramę Uskoku Brzeżnego z górą Rataj. Miejsce to nadaje się na stanowisko obserwacyjne z tablicą opisową.

Innym dziełem natury na tym obszarze jest Wąwóz Myśliborski w Myśliborzu. Na jego terenie znajduje się rezerwat przyrody ze ścieżką dydaktyczną. Męcinka i Paszowice, a także Jawor to świetne punkty wypadowe w te okolice.

 Schemat uskoku tektonicznego.
 

Szczególnym dziełem natury jest nasza nieobliczalna Nysa Szalona. Bierze ona początek na południe od Bolkowa w Górach Wałbrzyskich. Jej długość to około 51 km. Jest prawym dopływem Kaczawy. „Szalony” przydomek zyskała dzięki wyjątkowo kapryśnemu charakterowi. Gwałtowne przybory, spowodowane przyjmowaniem wód z jej lewych dopływów: Małej Nysy, Paszówki, Jawornika i Staruchy, powodują w okresach dreszczów i roztopów poważne zagrożenie na jej przebiegu. Nysa warta jest również wspomnienia z tego względu, że "urodziła" w pobliskiej Czernicy Młynówkę. Jest to kanał wielce w dziejach Jawora i okolicy zasłużony. Kanały takie budowano zwykle dla jednego młyna. Nasza Młynówka na odcinku około 10 km. obsługiwała ich aż 7(więcej przeczytasz w Merkuriuszu).